Op initiatief van oud-secretaris-generaal Kofi Anan van de Verenigde Naties wordt sinds 2005 wereldwijd jaarlijks de Holocaust herdacht. Dat gebeurt op 27 januari, de dag dat het concentratiekamp Auschwitz werd bevrijd door het Russische leger. In Nederland wordt op de laatste zondag van de maand januari jaarlijks een herdenking gehouden bij het Auschwitz-monument in het Wertheimpark in Amsterdam, onder het thema: nooit weer Auschwitz. En met die naam ‘Auschwitz’ bedoelen we dan impliciet al die plaatsen (Sobibor, Buchenwald, enzovoort) waar de Holocaust plaatsvond.
Als inleiding op de eredienst:
‘Zing, hef je ogen naar de hoge blinde wolken,
alsof daar een God is, wenk Hem,
alsof daar een grote vreugde schijnt nog voor ons.
Zing, zittend op de resten van je vermoorde volk.’
Hoe kan ik zingen, mijn wereld verwoest,
hoe met verwrongen handen spelen?
Waar zijn mijn doden, God, ik zoek ze in elke belt,
in elke ashoop, o zeg me waar jullie zijn.
(Uit een gedicht van Jitschak Katzenelson – Tenachon over de Tora nr. 28)
Eigenlijk betekent ‘Holocaust’: ‘brandoffer’. Sommigen gebruiken daarom liever de term ‘Sjoah’, een woord dat ‘vernietiging’ betekent. Want: een brandoffer voor de ENE?
Hoe dan ook: op Holocaust Memorial Day gedenken we de slachtoffers van de Sjoah. En we denken ook aan al die landen waar in het verleden genocides van volkeren plaatsvonden.
Er ligt een tijd achter ons dat we ons niet konden voorstellen dat rassenhaat en antisemitisme weer zouden kunnen oplaaien na de verschrikkingen die de mensheid gezien heeft. Wie door Yad Vasjem in Jeruzalem dwaalt kan er niet bij dat mensen andere mensen verguisden en vermoordden, puur om wie zij zijn. Maar in onze dagen zien we hoe dit kwaad zich op allerlei plaatsen opnieuw breed maakt.
Elie Wiesel (1928-2016), die als kind in een concentratiekamp zat, noemde als één van de grootste zonden het ‘wegkijken’, het onverschillig blijven van degenen die wisten dat het gebeurde. ‘Nooit weer Auschwitz’ vraagt om mensen die het verleden gedenken, maar die daardoor in het heden dan ook overal hun stem verheffen waar bevolkingsgroepen worden weggezet, verguisd, verdreven of zelfs vermoord. Om zo de toekomst open te houden voor leven-met-elkander.
Liturgische suggesties voor zondag 28 januari 2018
Om te lezen: Klaagliederen, Psalmen 44, 79-83. Deut.28-30. Jes.59: 15-21.
Om te zingen: Psalmen 44, 79 t/m 83. Liedbioek 2013: 708:6,15; 709; 756; 770; 772; 859-861; 990-1007.
(Bart Gijsbertsen)